Dzieci niemówiące, podobnie jak dzieci mówiące, uczą się języka poprzez kontakt z jego strukturą. Jednak ze względu na trudności z mową, potrzebują one innych dróg dostępu do języka. Jedną z najskuteczniejszych metod wspierania ich rozwoju językowego jest wspólne czytanie opowiadań z użyciem symboli wspomagających, takich jak PCS. Literatura, która zawiera prosty przekaz, bogactwo emocji i pozytywne przesłanie – jak Franek i tajemnica trzech chmurek – stanowi doskonałą podstawę do rozwijania kompetencji komunikacyjnych.

Czytanie wspiera przyswajanie języka

Dziecko rozwija język, gdy znajduje się w środowisku bogatym językowo. Gdy dorosły czyta dziecku książkę, tworzy dla niego sytuację wspólnego dzielenia uwagi. To z kolei wzmacnia koncentrację i pozwala dziecku skupić się na znaczeniu słów. Badania potwierdzają, że dzieci, którym systematycznie czyta się opowiadania, osiągają lepsze wyniki językowe i społeczne (Erickson, Koppenhaver & Yoder, 2002). U dzieci niemówiących konieczne jest jednak uzupełnienie tego procesu o system wspomagający, np. symbole PCS. Dzięki temu dziecko może nie tylko rozumieć, ale i uczestniczyć w przekazie.

Symbolizacja zwiększa dostęp do znaczeń

Symbole PCS pomagają dziecku łączyć słowo mówione z jego reprezentacją graficzną. Gdy tekst opowiadania pojawia się wraz z symbolami, dziecko uczy się, że słowa mają znaczenie. Z uwagi na ograniczenia w zakresie mowy werbalnej, dziecko potrzebuje alternatywnych form ekspresji. Wspomaganie czytania poprzez PCS pozwala mu brać aktywny udział w sytuacji językowej. Dziecko może wskazywać symbole, nazywać bohaterów lub komentować sytuację. Aided Language Stimulation, czyli wspomagane modelowanie językowe, stanowi skuteczną metodę rozwijania kompetencji symbolicznych (Dada & Alant, 2009).

Budowanie pojęć i struktur gramatycznych

Czytanie wspierane symbolami pozwala dziecku utrwalać nowe słowa oraz uczyć się ich funkcji w zdaniu. Dziecko nie tylko rozpoznaje symbole, ale również zauważa ich kolejność. W ten sposób naturalnie przyswaja strukturę języka. Co ważne, książki dla dzieci, takie jak Franek i tajemnica trzech chmurek, prezentują prostą gramatykę, dzięki czemu dziecko ma szansę zapamiętać wzory zdań. Powtarzalność konstrukcji i obecność symboli pomagają mu zrozumieć sens wypowiedzi.

Rozwijanie słownictwa funkcjonalnego i emocjonalnego

W opowiadaniach tego typu pojawiają się słowa, które dotyczą codziennego życia, emocji oraz relacji międzyludzkich. Dziecko dowiaduje się, czym jest „radość”, „przyjaźń”, „inność” czy „akceptacja”. Dzięki temu buduje swoją wiedzę o świecie społecznym. Kiedy dziecko widzi, że bohater doświadcza emocji, może lepiej zrozumieć własne przeżycia. Badania wskazują, że ekspozycja na słownictwo emocjonalne wspiera rozwój kompetencji społeczno-komunikacyjnych (Goossens’, Crain & Elder, 1992).

Aktywne uczestnictwo buduje sprawczość

Dzieci niemówiące często doświadczają sytuacji, w których są biernymi uczestnikami interakcji. Czytanie opowiadania z symbolami PCS zmienia tę sytuację. Dziecko może przewracać strony, wskazywać symbole, komentować i odpowiadać. W ten sposób rozwija poczucie sprawczości. Czuje, że ma wpływ na przebieg sytuacji komunikacyjnej. Taki model wspólnej aktywności sprzyja budowaniu motywacji do dalszej komunikacji (Binger & Light, 2007).

Wzmacnianie więzi emocjonalnej

Wspólne czytanie to również budowanie relacji między dorosłym a dzieckiem. Z uwagi na ograniczone możliwości komunikacyjne, dziecko niemówiące potrzebuje alternatywnych sposobów bycia w relacji. Gdy dorosły czyta opowiadanie, zatrzymuje się nad emocjami dziecka. Reaguje na jego gesty, spojrzenia, wskazania. Taka uważność wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i bliskości. W relacji opartej na zaufaniu dziecko chętniej podejmuje próby komunikacyjne.

Kształtowanie postaw włączających

Opowiadania takie jak Franek i tajemnica trzech chmurek mają również wymiar społeczny. Uczą, że bycie innym to nie wada, ale wyjątkowość. Dzieci niemówiące, które identyfikują się z bohaterem, czują się zauważone i akceptowane. Takie treści budują pozytywny obraz siebie. W kontekście edukacji włączającej opowiadania pełnią ważną funkcję – normalizują różnorodność i uczą szacunku. Dzięki nim dzieci uczą się, że każdy ma prawo być sobą i że różnice czynią świat ciekawszym (Mirenda, 2008).

Możliwość generalizacji do innych sytuacji

Czytanie książek z użyciem symboli PCS pozwala dziecku przenosić nabyte słownictwo do codziennych sytuacji. Dziecko uczy się, że symbole mają znaczenie nie tylko w książce, ale również w rozmowie, zabawie i nauce. Dzięki temu łatwiej generalizuje umiejętności komunikacyjne. Regularne stosowanie symboli zwiększa płynność użycia systemu AAC (Drager et al., 2006).

Fundament pod edukację szkolną

Opowiadania wspierają nie tylko komunikację, ale także przygotowują dziecko do nauki czytania i pisania. Gdy dziecko poznaje strukturę zdania, rozpoznaje litery i słowa w kontekście, łatwiej podejmuje próby czytania. Wspomagane czytanie buduje więc podstawy pod przyszłą edukację szkolną. Również nauczyciele mogą korzystać z opowiadań z symbolami jako narzędzia do pracy indywidualnej i grupowej.

Podsumowanie

Czytanie opowiadań typu Franek i tajemnica trzech chmurek dzieciom niemówiącym ma ogromną wartość. Wspiera rozwój językowy, społeczny i emocjonalny. Symbole PCS umożliwiają aktywne uczestnictwo dziecka w komunikacji. Dzięki opowiadaniom dziecko nie tylko rozumie więcej, ale również zaczyna mówić – na swój sposób. Wspólne czytanie z użyciem symboli to skuteczna, sprawdzona i wartościowa praktyka edukacyjna i terapeutyczna.

Bibliografia

• Binger, C., & Light, J. (2007). The effect of aided AAC modeling on the expression of multi-symbol messages by preschoolers who use AAC. Augmentative and Alternative Communication, 23, 30–43.
• Dada, S., & Alant, E. (2009). The effect of aided language stimulation on vocabulary acquisition in children with little or no functional speech. American Journal of Speech–Language Pathology, 18, 50–64.
• Drager, K. et al. (2006). The effect of aided language modeling on symbol comprehension and production in two preschoolers with autism. American Journal of Speech-Language Pathology, 15, 112–125.
• Erickson, K., Koppenhaver, D., & Yoder, D. (2002). Waves of words: Augmented communicators read and write. Augmentative Communication, Monterey, CA.
• Goossens’, C., Crain, S., & Elder, P. (1992). Engineering the Preschool Environment for Interactive Symbolic Communication: 18 months to 5 years. Southeast Augmentative Communication Conference Publication Clinician Series.
• Mirenda, P. (2008). A Back Door Approach to Autism and AAC. Augmentative and Alternative Communication, 24, 220–234.