Bajki dla niecierplliwych

Dzieci niemówiące, podobnie jak ich mówiący rówieśnicy, mają prawo do aktywnego uczestniczenia w codziennych interakcjach językowych. Jedną z najprostszych i zarazem najefektywniejszych form takiego uczestnictwa jest wspólne czytanie książek w sposób interaktywny. Bajki dostosowane do możliwości poznawczych dziecka, które dodatkowo angażują je poprzez symbole, dźwięki czy możliwość fizycznego działania, stają się doskonałym narzędziem terapeutycznym i edukacyjnym.

Język rozwija się poprzez kontakt z językiem

Dziecko uczy się języka przez kontakt z osobami mówiącymi i sytuacjami komunikacyjnymi. Nie ma innej drogi. Nawet jeśli dziecko nie mówi, jego mózg potrzebuje struktury językowej do przetworzenia i zrozumienia świata. W literaturze podkreśla się, że dzieci niemówiące uczą się języka w taki sam sposób jak dzieci mówiące – przez ekspozycję i uczestnictwo w komunikacji (Winczura, 2017).

Symbole jako most między intencją a znaczeniem

W „Bajkach dla niecierpliwych” wykorzystano symbole (np. PCS), które umożliwiają dziecku aktywne uczestniczenie w czytaniu. Symbole te można nagrać na przyciski mówione lub przymocować za pomocą rzepa w odpowiednich momentach historii. W ten sposób dziecko reaguje, komentuje, a nawet przewiduje kolejne zdarzenia.

Zastosowanie symboli pozwala dziecku wyrażać emocje i rozumienie sytuacji fabularnej. Co więcej, dzieci, które uczą się używać systemu AAC, potrzebują regularnego modelowania języka w kontekście. Bajki stają się naturalnym kontekstem do takiego modelowania (Sennot, Light, McNaughton, 2016).

Angażowanie uwagi i emocji

Dzieci z trudnościami w zakresie uwagi często reagują na krótkie, rytmiczne treści i elementy powtarzalne. Krótkie zdania, humor, zaskoczenie oraz proste onomatopeje – jak „aua!”, „cmok” czy „pluuup” – przyciągają uwagę i budują napięcie narracyjne. Dzięki temu dziecko z większym zaangażowaniem uczestniczy w lekturze.

Wspólne czytanie bajek z elementami interakcji (np. wybieranie symbolu, odtwarzanie dźwięku) sprawia, że dziecko nie tylko słucha, ale działa. Działanie z kolei zwiększa poziom koncentracji i zapamiętywania.

Budowanie słownictwa i kompetencji językowych

Badania pokazują, że modelowanie języka za pomocą symboli AAC podczas czytania książek może znacząco wpływać na rozwój słownictwa dziecka (Binger & Light, 2007; Dada & Alant, 2009). Dziecko obserwuje, jak dorosły mówi, jednocześnie wskazując odpowiednie symbole. Potem samo zaczyna używać tych symboli, aby odpowiadać lub komentować.

„Bajki dla niecierpliwych” dają szansę na stopniowe wprowadzanie nowych słów. Dziecko może uczyć się wyrażeń dźwiękonaśladowczych, przymiotników emocjonalnych czy prostych czasowników.

Rozwijanie funkcji pragmatycznych

Czytanie bajek z użyciem AAC nie ogranicza się tylko do nauki pojedynczych słów. Przede wszystkim rozwija funkcje pragmatyczne języka – czyli intencję komunikacyjną. Dziecko może dzięki temu:

• wyrazić emocje („hura!”, „o nie!”),

• zareagować na zdarzenie w bajce,

• przewidzieć, co się wydarzy,

• zaangażować się w dialog z dorosłym.

Według Light (1989), kompetencja komunikacyjna osób używających AAC obejmuje nie tylko słownictwo i gramatykę, ale także zdolność do używania języka w sposób adekwatny społecznie. Czytanie bajek tworzy naturalne ramy do rozwijania tej kompetencji.

Motywacja jako klucz do rozwoju

Wybór znanych bajek w uproszczonej formie to zabieg celowy. Dzieci znają te historie z filmów, zabawek czy opowieści dorosłych. Dzięki temu rozpoznają znane wątki i mogą się zaangażować nawet bez rozumienia każdego słowa.

Znane postaci i prosta fabuła wzmacniają motywację do komunikowania. Jak podkreśla Mirenda (2008), motywacja użytkownika AAC jest równie ważna jak same narzędzia, którymi się posługuje.

Czytanie jako codzienny rytuał wspierający relacje

„Bajki dla niecierpliwych” sprzyjają także budowaniu relacji. Czytanie w sposób uczestniczący to forma wspólnego spędzania czasu, wzmacniania więzi i dzielenia emocji. Dziecko może przewidzieć swój moment „akcji” – naciskając guzik, wybierając symbol lub komentując.

To poczucie sprawczości wzmacnia samoocenę i daje radość z komunikacji. Romski i Sevcik (1992) wskazują, że dzieci uczą się najefektywniej w kontekście społecznym, który ma dla nich znaczenie.

Elastyczność i różne poziomy zaangażowania

Książka została zaprojektowana tak, aby mogła być wykorzystywana na różnych poziomach rozwoju komunikacyjnego. Dziecko może przecież:

• tylko słuchać i obserwować,

• wybierać spośród gotowych symboli,

• używać komunikatorów do odtwarzania dźwięków,

• tworzyć proste zdania w oparciu o strukturę bajki.

To podejście odpowiada zasadzie „najmniej niebezpiecznego założenia” (Donnellan, 1984), według której należy zawsze zakładać najwyższy możliwy poziom kompetencji dziecka.

Podsumowanie

W podsumowaniu należy powiedzieć, iż czytanie uczestniczące z dzieckiem niemówiącym to nie tylko zabawa. To również potężne narzędzie wspierające rozwój języka, komunikacji oraz relacji. „Bajki dla niecierpliwych” zostały stworzone tak, aby dzieci z trudnościami w koncentracji mogły nie tylko słuchać, lecz też aktywnie uczestniczyć.

Poprzez krótkie teksty, znane fabuły i zastosowanie symboli, książka ta staje się doskonałym materiałem terapeutycznym. Wspiera przecież rozwój językowy, emocjonalny i społeczny dzieci niemówiących, jednocześnie budując ich sprawczość i motywację do komunikacji.

Bibliografia

• Binger C., Light J. (2007). The effect of aided AAC modeling on the expression of multi symbol messages by preschoolers who use AAC. Augmentative and Alternative Communication, 23, 30–43.

• Dada S., Alant E. (2009). The effect of aided language stimulation on vocabulary acquisition in children with little or no functional speech. American Journal of Speech – Language Pathology, 18, 50–64.

• Donnellan A. (1984). The criterion of the least dangerous assumption. Behavioral Disorders, 9, 141–150.

• Light J. (1989). Toward a definition of communicative competence for individuals using AAC systems. Augmentative and Alternative Communication, 5(2), 137–144.

• Mirenda P. (2008). A back door approach to autism and AAC. Augmentative and Alternative Communication, 24, 220–234.

• Romski M.A., Sevcik R.A. (1992). Developing augmented language in children with severe mental retardation. In: Warren S.F., Reichle J.E. (eds), Communication and language intervention series: Vol 1. Causes and effects in communication and language intervention. Baltimore: Paul H. Brookes, 113–130.

• Sennot S.C., Light J.C., McNaughton D. (2016). AAC Modeling Intervention Research Review. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 41(2), 101–115.

• Winczura B. (2017). Dzieci o specjalnych potrzebach komunikacyjnych. Diagnoza, edukacja, terapia. Oficyna Wydawnicza Impuls.