Książka do komunikacji (ISK)- co powinna zawierać?

Książka do komunikacji (ISK) – co powinna zawierać?

Indywidualny system komunikacji (ISK), znany również jako książka komunikacyjna. Jest podstawowym narzędziem wspomagającym osoby o złożonych potrzebach komunikacyjnych.W modelu partycypacyjnym to strategia, która koncentruje się na przyszłości. Tzw. strategi na jutro- mająca na celu stopniowe wprowadzenie dziecka w świat komunikacji. Kluczowym elementem tego modelu jest aktywna rola dorosłych w używaniu książki. Wówczas zanim dziecko zacznie z niej korzystać samodzielnie. Dorośli powinni być pierwszymi użytkownikami książki, pokazując dziecku, jak wygląda komunikacja za jej pomocą. Bez oczekiwania od dziecka jakiejkolwiek aktywności. Tzw. modelowanie bez oczekiwań. Na początku- jak w przypadku małego dziecka np. 8- miesięcznego, nie chodzi o to, by dziecko od razu odpowiedziało.  Czy w pełni zrozumiało zasady funkcjonowania książki, ale o to, by poprzez codzienne jej używanie dorosły modelował sposób korzystania z niej.

Korzystanie z książki do komunikacji

To podejście opiera się na tzw. strategii modelowania języka – dorośli pokazują, jak za pomocą książki wyrażają swoje potrzeby, emocje i myśli. Dzięki temu dziecko stopniowo uczy się języka, obserwując, jak książka funkcjonuje w naturalnych sytuacjach komunikacyjnych. Z czasem dziecko zaczyna dostrzegać, że książka nie jest tylko narzędziem, ale sposobem na efektywną i angażującą komunikację z otoczeniem.

Używanie książki przez dorosłych bez oczekiwania natychmiastowej reakcji dziecka tworzy przestrzeń do nauki i eksperymentowania, pozwalając dziecku na spokojne odkrywanie jej potencjału. Kiedy dziecko wskazuje symbole, nawet przez przypadek, dorosły powinien reagować na nie tak, jakby zostały celowo wybrane, ponieważ w ten sposób dziecko uczy się znaczenia danego słowa i zyskuje świadomość, że jego wskazania mają konkretne konsekwencje komunikacyjne. W ten sposób proces nauki języka staje się bardziej naturalny i mniej stresujący, a dziecko zyskuje pewność, że komunikacja za pomocą ISK jest możliwa i wartościowa.

Podstawowe zasady doboru słów do książki komunikacyjnej

Wybór słów do książki komunikacyjnej opiera się na kilku kluczowych zasadach:

Słowa motywujące – zgodne z zainteresowaniami użytkownika

Tablica komunikacyjna śmieciarka tworzona przez użytkownika systemu

Jednym z kluczowych elementów skutecznej książki komunikacyjnej jest włączenie słownictwa, które odzwierciedla indywidualne zainteresowania i pasje użytkownika. Słowa motywujące, czyli takie, które odnoszą się do tego, co użytkownik kocha i co go fascynuje, są niezbędne, aby zachęcić go do korzystania z książki. Jeśli użytkownik jest na przykład miłośnikiem pociągów, w książce komunikacyjnej powinno znaleźć się dosłownie wszystko, co jest związane z tym tematem – od nazw konkretnych modeli pociągów, przez stacje kolejowe, aż po dźwięki i obrazy związane z koleją.

Interesy użytkownika mogą obejmować szeroką gamę tematów, takich jak ulubiona muzyka, miejsca, filmy, bajki, zwierzęta czy gry komputerowe. Dlatego personalizacja książki komunikacyjnej musi uwzględniać te specyficzne zainteresowania, aby stała się dla użytkownika narzędziem, które motywuje go do interakcji i wyrażania siebie. Na przykład, jeśli dziecko uwielbia postaci z konkretnej bajki, te postaci oraz powiązane z nimi słowa i wyrażenia powinny być obecne w książce.

Slowa angażujące

Tablica komunikacyjna- zabawki

Dzięki temu książka komunikacyjna staje się dla użytkownika nie tylko narzędziem funkcjonalnym, ale także inspirującym i angażującym. Uwzględnienie jego pasji i fascynacji sprawia, że książka nabiera osobistego charakteru, co zwiększa szanse na regularne i efektywne jej użytkowanie.

Motywacja do korzystania z książki jest kluczowa w procesie nauki komunikacji. Słowa odnoszące się do ulubionych miejsc, takich jak np. „wesołe miasteczko” czy „zoo,” czy też nazw postaci z ulubionych bajek lub filmów, pozwalają użytkownikowi nie tylko uczestniczyć w rozmowach na te tematy, ale także wyrażać swoje emocje i zaangażowanie w rozmowę. Personalizacja treści, zgodnie z zainteresowaniami, buduje poczucie własnej wartości użytkownika, który czuje, że jego pasje są istotne i warte wyrażania.

Słowa użytku codziennego

W literaturze, Beukelman i Mirenda (2013) podkreślają, że wybór słów podstawowych powinien być funkcjonalny, a więc umożliwiać efektywne uczestnictwo w życiu codziennym. Co jest kluczowe dla rozwoju umiejętności komunikacyjnych. Wybór słów codziennego użytku do książki komunikacyjnej jest więc jednym z najważniejszych kroków w procesie jej tworzenia. Choć standardowe słowa, takie jak „jeść,” „pić,” czy „toaleta” są kluczowe. To warto pamiętać, że każde dziecko ma swoje unikalne potrzeby i preferencje. Książka komunikacyjna ma być przede wszystkim „głosem” dziecka. A nie odzwierciedleniem tego, co dorośli uważają za istotne. Dlatego w książce muszą się znaleźć słowa, które naprawdę są dla dziecka ważne. Takie, które pozwolą mu komunikować to, co ono chce wyrazić, a nie tylko spełniać podstawowe potrzeby fizjologiczne.

Dla wielu dzieci słowa takie jak „lody,” „pączek,” czy nazwy ulubionych zabawek mogą mieć większe znaczenie niż klasyczne „jeść” czy „pić.” Jeśli dziecko ma swoją ulubioną przekąskę, jak np. „czekolada” czy „chrupki,” to właśnie te słowa powinny znaleźć się w książce, ponieważ pozwolą mu wyrazić prawdziwe pragnienia. Podobnie, ulubione zabawki czy przedmioty, jak „miś,” „klocki,” „samochód” czy „lalka,” powinny być w książce obecne, ponieważ umożliwiają dziecku wyrażenie swoich zainteresowań i tego, czym się chce bawić.

To, co dziecko chce powiedzieć, a nie to co dorosły chce usłyszeć!

Książka komunikacyjna musi więc odzwierciedlać rzeczywistość dziecka, jego codzienne wybory i to, co jest dla niego przyjemne i ważne. To nie my, dorośli, mamy decydować o tym, jakie słowa będą istotne, ale samo dziecko, poprzez swoje potrzeby i zainteresowania. Takie podejście nie tylko motywuje do korzystania z książki, ale również buduje poczucie autonomii dziecka, dając mu poczucie, że jego głos się liczy.

Dlatego w książce komunikacyjnej, obok podstawowych słów takich jak „jeść” i „pić,” powinny znaleźć się słowa takie jak „lody,” „pączek,” „frytki,” „czekolada,” „rower,” „piłka” czy „książka.” Każde z tych słów może pełnić istotną rolę w codziennej komunikacji dziecka, ponieważ są związane z jego doświadczeniami, preferencjami i radościami. Włączenie takich indywidualnych elementów do książki komunikacyjnej zwiększa jej funkcjonalność i sprawia, że dziecko chętniej z niej korzysta.

Słowa opisujące emocje i potrzeby

Tablica komunikacyjna- wyrażenia

Ważnym aspektem komunikacji jest możliwość wyrażania emocji. Nie jest to łatwe.  Nawet nam mówiącym, raczej trudno mówić o emocjach. Spróbujmy więc je uwazględnić w sposób naturalny. Tak, jak używamy ich w codziennych rozmowach. Zamiast formalnych wyrażeń typu „jestem smutny” czy „jestem zdenerwowany,” w życiu codziennym częściej używamy sformułowań takich jak „smutno mi,” „wkurzyłem się,” „jest mi przykro.” Książka komunikacyjna powinna zawierać więc nie tylko smutny, zdenerwowany. Lecz właśnie takie autentyczne wyrażenia, które oddają rzeczywiste emocje dziecka i jego otoczenia.

Dzięki temu użytkownik będzie mógł w pełni komunikować swoje uczucia, co ułatwi budowanie więzi społecznych i lepsze zrozumienie jego potrzeb przez osoby z otoczenia. Zamiast standardowych słów takich jak „szczęśliwy” czy „zły,” warto uwzględnić naturalne zwroty, które odzwierciedlają emocje w sposób bardziej potoczny i codzienny. Przykłady: „wkurzyłem się,” „mam dość,” „smutno mi,” „cieszę się,” „nie chce mi się,” „to mnie wkurza.” Badania pokazują, że umiejętność wyrażania emocji zwiększa poziom satysfakcji z komunikacji (Light, 1989; Dada i Alant, 2009).

Słowa dotyczące działań i czasowników

Czasowniki w języku polskim pełnią fundamentalną rolę w komunikacji, ponieważ to one pozwalają określić działanie związane z rzeczownikami i precyzować wypowiedzi. Dzieci uczące się komunikacji potrzebują nie tylko słów opisujących przedmioty, osoby czy miejsca, ale także słownictwa, które pozwoli im wyrazić, co robią, co chcą zrobić lub co robią inni. Dzięki czasownikom dziecko zyskuje możliwość formułowania bardziej rozbudowanych i znaczących wypowiedzi.

Dlaczego czasowniki są kluczowe?

Ksiązka do komunikacji- kategoria jedzenie

Czasowniki są słowami, które umożliwiają wyrażenie akcji, ruchu, działania. Dzięki nim dziecko może opisać swoje potrzeby i pragnienia w sposób bardziej precyzyjny. Czasowniki pozwalają na określenie, co dzieje się wokół dziecka, co ono robi, co chciałoby zrobić lub czego od innych oczekuje. W ten sposób dziecko może wchodzić w interakcje z otoczeniem na bardziej dynamicznym poziomie.

Bez czasowników wypowiedzi byłyby ograniczone do prostych stwierdzeń, a użytkownik książki komunikacyjnej miałby trudności z precyzyjnym wyrażeniem swoich myśli. Włączenie czasowników do książki komunikacyjnej pozwala użytkownikowi na lepszą kontrolę nad tym, co komunikuje. Na przykład, zamiast powiedzieć tylko „piłka,” dziecko może powiedzieć „chcę piłkę,” „rzucam piłkę” lub „daj mi piłkę.” W ten sposób czasowniki dodają elastyczności i precyzji wypowiedzi.

Koppenhaver i Erickson (2002) zwracają uwagę na to, jak ważne jest włączanie do książki komunikacyjnej czasowników opisujących działania, ponieważ wspierają one bardziej dynamiczne interakcje komunikacyjne.

Słowa opisujące osoby i przedmioty- przymiotniki i przysłówki

Przymiotniki i przysłówki odgrywają kluczową rolę w języku, ponieważ umożliwiają precyzyjne opisanie cech osób, rzeczy oraz sytuacji. Dzieci korzystające z książek komunikacyjnych również potrzebują takich słów, aby móc w pełni wyrazić swoje myśli, opinie oraz obserwacje. Przymiotniki pozwalają określić, jakie coś jest (np. „duży,” „mały”), natomiast przysłówki opisują, jak coś się dzieje (np. „szybko,” „wolno”). Używanie tych słów pozwala na dokładniejsze opisanie rzeczywistości i wyrażenie emocji oraz opinii na temat tego, co dzieje się wokół.

Jakie są kluczowe funkcje przymiotników i przysłówków?

Przymiotniki i przysłówki umożliwiają dziecku nie tylko określenie cech przedmiotów, ale również opisanie emocji, zachowań oraz relacji z innymi ludźmi. Na przykład, gdy dziecko mówi o zabawce, może użyć przymiotników, takich jak „fajna,” „kolorowa,” czy „zepsuta,” aby dokładniej określić, jak postrzega ten przedmiot. Jeśli opisuje osobę, może użyć przymiotników, takich jak „mądry,” „miły,” czy „głupi,” aby wyrazić swoją opinię. Natomiast przysłówki pozwalają na opisanie, jak coś się dzieje lub w jaki sposób osoba coś robi – np. „szybko,” „wolno,” „głośno,” czy „cicho.”

Przymiotniki w codziennej komunikacji

Książka do komunikacji- jak jest

Przymiotniki są niezbędne do pełniejszej ekspresji. Pozwalają dziecku na ocenianie, porównywanie i opisywanie rzeczywistości. Dziecko, korzystając z książki komunikacyjnej, potrzebuje nie tylko przymiotników standardowych, jak „ładny,” „dobry,” „zły,” ale również tych bardziej potocznych, używanych w jego codziennym otoczeniu. Ważne jest, aby dorośli zwracali uwagę na to, jak opisują innych ludzi i rzeczy, ponieważ te słowa powinny znaleźć się w książce komunikacyjnej.

Na przykład, jeśli w codziennych rozmowach padają określenia takie jak „głupi,” „mądry,” „fajny,” czy bardziej ekspresywne wyrażenia jak „zajebiście,” to właśnie takie przymiotniki powinny znaleźć się w systemie komunikacyjnym dziecka. Dzieci uczą się języka poprzez obserwację otaczających je dorosłych, więc naturalnym jest, że książka komunikacyjna powinna odzwierciedlać to, co dziecko słyszy na co dzień.

Przykłady przymiotników opisujących osoby:

• inteligentny – słowo opisujące pozytywne cechy osoby, np. „mądry.”
• głupi – często używane w języku potocznym, choć negatywne, może być częścią naturalnej ekspresji.
• miły – słowo o pozytywnym wydźwięku, opisujące kogoś przyjaznego.
• fajny – słowo potoczne, pozytywne, często używane w codziennej komunikacji.
• zajebiście – wyrażenie potoczne, używane do wyrażenia silnej aprobaty.
• chudy – opisujący wygląd fizyczny.
• gruby – słowo opisujące budowę ciała.

Przymiotniki opisujące przedmioty i cechy fizyczne

Przymiotniki są również potrzebne do opisywania cech przedmiotów, takich jak rozmiar, kształt, kolor czy stan. Dziecko musi mieć możliwość wyrażania, jak coś wygląda i jak się czuje w danej sytuacji. Na przykład, opisując ulubioną zabawkę, dziecko może powiedzieć, że jest „duża” albo „mała,” „zepsuta” lub „nowa.”

Przykłady przymiotników opisujących przedmioty:

• duży – używane do opisu rozmiaru, np. „duża zabawka.”
• mały – przeciwieństwo „duży,” często używane w kontekście wielkości przedmiotów.
• krótki – słowo opisujące długość, np. „krótki ołówek.”
• długi – przymiotnik opisujący większą długość, np. „długi koc.”
• kolorowy – przymiotnik opisujący przedmioty pełne kolorów, np. „kolorowa książka.”
• zepsuty – słowo opisujące coś, co przestało działać poprawnie.
• nowy – słowo opisujące przedmiot, który został niedawno kupiony lub otrzymany.
• stary – przymiotnik odnoszący się do przedmiotów o dłuższym czasie użytkowania.

Przysłówki opisujące sposób działania

Przysłówki pełnią podobną funkcję jak przymiotniki, ale opisują sposób, w jaki coś się dzieje. Dziecko dzięki nim może opisać, jak coś robi, np. „szybko” lub „wolno.” Pozwalają one na precyzyjniejsze opisywanie działań, zarówno własnych, jak i obserwowanych u innych osób.

Przykłady przysłówków opisujących działanie:

• szybko – słowo opisujące szybkość wykonywanej czynności.
• wolno – przeciwieństwo „szybko,” opisuje powolne działanie.
• głośno – przysłówek opisujący dźwięk, np. „mówi głośno.”
• cicho – opisuje coś, co dzieje się bez hałasu, np. „śpiewa cicho.”
• dokładnie – opisuje precyzyjne działanie.
• ostrożnie – opisuje działanie z uwagą, np. „ostrożnie niosę talerz.”
• źle – wyrażenie negatywne, odnoszące się do złego wykonania czegoś, np. „źle zrobiłem zadanie.”

Znaczenie przymiotników i przysłówków w komunikacji

Książka do komunikacji- przymiotniki

Przymiotniki i przysłówki są niezwykle istotne w procesie komunikacji, ponieważ pozwalają na precyzyjne wyrażanie myśli i ocen. Umożliwiają dziecku nie tylko nazywanie osób i przedmiotów, ale także wyrażanie swojego stosunku do nich, opisywanie emocji oraz reagowanie na sytuacje. Dlatego ich obecność w książce komunikacyjnej jest niezbędna, aby dziecko mogło formułować pełne, spersonalizowane wypowiedzi.

Goossens i Elder (1992) podkreślają, że nazwy osób i przedmiotów, z którymi użytkownik ma najczęściej kontakt. Oraz możliwość ich opisywania są kluczowe dla budowania relacji społecznych i rozwijania kompetencji komunikacyjnych.

Słowa funkcyjne (core words)

Słowa funkcyjne, znane w Polsce także jako słownictwo corowe lub rdzeniowe, stanowią niezwykle istotny element w komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC). Bez względu na to, jak je nazwiemy, pełnią one kluczową rolę w codziennej komunikacji, ponieważ umożliwiają użytkownikowi funkcjonalne budowanie wypowiedzi w różnych kontekstach. Słowa funkcyjne to te, które pojawiają się najczęściej w języku, niezależnie od sytuacji i tematu rozmowy. Są uniwersalne i mogą być łączone z innymi słowami, co pozwala na tworzenie pełnych, zrozumiałych wypowiedzi.

Słowa funkcyjne pełnią rolę „kleju” łączącego inne słowa (takie jak rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki) w pełne wypowiedzi. Bez nich trudno byłoby wyrazić złożone myśli i działania, ponieważ umożliwiają tworzenie zdań w różnych kontekstach komunikacyjnych. Na przykład, zamiast powiedzieć jedno słowo, jak „piłka,” dziecko może dzięki słowom funkcyjnym powiedzieć „chcę piłkę” lub „daj mi piłkę,” co znacząco zwiększa precyzję i efektywność komunikacji.

Słowa funkcyjne to zazwyczaj podstawowe, krótkie słowa, takie jak:

• zaimki: ja, ty, on, my
• czasowniki pomocnicze: być, mieć, robić, chcieć
• spójniki: i, ale, lub
• przyimki: na, w, z, do
• określniki: ten, tamten, każdy, wszystko

Chociaż każde dziecko ma indywidualne potrzeby komunikacyjne, słowa funkcyjne są używane w sposób bardzo zbliżony w różnych środowiskach. Badania wskazują, że 80-85% codziennych wypowiedzi opiera się na słowach funkcyjnych, które są wspólne dla wszystkich użytkowników języka, niezależnie od tego, czy mają typowy rozwój, czy złożone potrzeby komunikacyjne (Beukelman & Mirenda, 2013).

Słowa związane z edukacją

Książka do komunikacji- edukacja

Słowa związane z edukacją odgrywają kluczową rolę w książce komunikacyjnej, ponieważ umożliwiają dziecku pełne uczestnictwo w zajęciach szkolnych oraz innych aktywnościach edukacyjnych. Dzięki nim dziecko może brać aktywny udział w lekcjach, rozumieć instrukcje nauczycieli, odpowiadać na pytania i wyrażać swoje myśli dotyczące tematów omawianych w klasie.

Warto jednak podkreślić, że słowa te nie powinny być używane do odpytywania dziecka z jego wiedzy w sposób mechaniczny. Celem książki komunikacyjnej jest wspieranie naturalnej komunikacji, a nie testowanie znajomości pojęć, takich jak kolory czy kształty. Nauczyciel, chcąc sprawdzić wiedzę dziecka, powinien unikać pytań typu: „Gdzie masz kolor niebieski?” zamiast tego powinien pokazać obrazek i zapytać: „Jaki to kolor?” Takie podejście pozwala na ocenę wiedzy dziecka w bardziej naturalnym kontekście, bez presji i ograniczania komunikacji do wyboru gotowych odpowiedzi. Słowa edukacyjne w książce komunikacyjnej powinny wspierać dziecko w wyrażaniu swoich myśli, uczeniu się nowych rzeczy oraz w interakcji z nauczycielami i rówieśnikami, a nie stanowić narzędzia do egzaminowania czy testowania. Mirenda (2008) sugeruje, że umieszczenie słownictwa szkolnego w książkach komunikacyjnych, ma wspierać integrację uczniów o złożonych potrzebach komunikacyjnych z rówieśnikami.

Słowa dotyczące wyborów i preferencji

Wybór jest kluczowym aspektem naszej tożsamości. To właśnie dzięki niemu możemy określać, co lubimy, a czego nie, co nas interesuje, a co odrzucamy. Dla dziecka, zwłaszcza z niepełnosprawnością, możliwość wyrażania swoich wyborów jest niezwykle ważna w budowaniu jego odrębności i poczucia autonomii. Wybór to nie tylko prawo do decydowania, ale również do komunikowania własnych preferencji i potrzeb, co pomaga dziecku w budowaniu poczucia własnej wartości i niezależności.

Książka komunikacyjna powinna uwzględniać takie wybory, nawet jeśli dziecku czegoś nie wolno. Na przykład, jeśli dziecko nie może jeść słodyczy ze względu na zalecenia zdrowotne, to nadal ma prawo o nie prosić i wyrażać swoje pragnienia. Ważne jest, aby dziecko mogło mówić o tym, czego chce, nawet jeśli odpowiedź dorosłych będzie brzmiała „nie.” W ten sposób dziecko uczy się wyrażać swoje potrzeby, co jest kluczowe dla jego rozwoju emocjonalnego i społecznego.

Książka powinna zawierać słowa, które umożliwiają dziecku wyrażanie zarówno swoich preferencji, jak i tego, co mu się nie podoba. Dziecko może chcieć powiedzieć, że lubi konkretną zabawkę, film, jedzenie, ale również, że czegoś nie lubi lub czegoś nie chce robić. Dla dziecka z niepełnosprawnością możliwość wyrażania wyborów staje się tym bardziej istotna, gdyż pozwala mu na kontrolowanie przynajmniej niektórych aspektów swojego życia.

Goossens (1989) zwraca uwagę, że umożliwienie użytkownikowi podejmowania wyborów w codziennych sytuacjach poprawia jakość życia i zwiększa motywację do komunikowania się.

Struktura książki komunikacyjnej

Przykładowa książka do komunikacji- strona pierwsza

Struktura książki komunikacyjnej powinna być logicznie zorganizowana, tak aby użytkownik mógł łatwo i szybko znaleźć potrzebne słowa. Słownictwo powinno być skategoryzowane w taki sposób, by umożliwić intuicyjne poruszanie się po książce. Dziecko powinno mieć możliwość szybkiego dostępu do najczęściej używanych słów oraz tych, które odpowiadają jego aktualnym potrzebom. Kluczem do efektywnego użytkowania książki jest prosta nawigacja, która pozwala na minimalizowanie czasu szukania odpowiednich słów.

W interaktywnych programach wspomagających komunikację

szczególnie istotne jest, aby liczba kliknięć

Ksiązka do komunikacji- przykład kategoryzacji rzeczowników

prowadzących do docelowego słowa nie przekraczała trzech poziomów w głąb. Dzięki temu użytkownik ma możliwość efektywnego korzystania z narzędzia. Bez konieczności wielokrotnego przechodzenia przez kolejne ekrany czy strony. Ważne jest, aby struktura była przejrzysta i przewidywalna, co ułatwi dziecku poruszanie się po książce, niezależnie od tego, czy korzysta z niej manualnie, czy przy użyciu urządzeń interaktywnych.

W przypadku książek komunikacyjnych w formie drukowanej, zakładki są niezwykle pomocnym narzędziem. Dzięki nim użytkownik może szybko przejść do określonych kategorii słownictwa, takich jak jedzenie, emocje, osoby czy czynności. Dodatkowo, ważne jest, aby książka komunikacyjna zawierała instrukcje dotyczące tego, jak użytkownik  się nią posługuje. Opisanie, w jaki sposób dziecko korzysta z książki. Na przykład poprzez wskazywanie palcem, wybór wzrokowy czy korzystanie z technologii wspierających. Taka instrukcja zapewnia, że książka będzie używana zgodnie z jej przeznaczeniem. I w sposób, który wspiera rozwój komunikacji. Ważne jest również, dostosowana do możliwości użytkownika, zarówno pod kątem motorycznym, jak i percepcyjnym.

Każda książka komunikacyjna powinna być regularnie aktualizowana. Tak, aby odzwierciedlać zmieniające się potrzeby i zainteresowania użytkownika. Personalizacja jest kluczowym elementem skutecznego systemu komunikacyjnego.

Zakończenie

Tworzenie indywidualnego systemu komunikacji (ISK) to proces wymagający dużej uwagi, empatii i zrozumienia potrzeb użytkownika. Książka komunikacyjna powinna być dynamicznym narzędziem, które rozwija się wraz z użytkownikiem, umożliwiając mu coraz pełniejsze wyrażanie swoich myśli, uczuć i potrzeb. Jej głównym celem jest zapewnienie dziecku możliwości samodzielnego i autentycznego komunikowania się z otoczeniem. W związku z tym niezwykle ważne jest, aby słownictwo w książce było zgodne z zainteresowaniami, codziennymi potrzebami i rzeczywistością, w której funkcjonuje dziecko.

Książka komunikacyjna to nie tylko zbiór symboli czy słów. Lecz przede wszystkim narzędzie wspierające rozwój językowy, budowanie relacji społecznych oraz tożsamości dziecka. Dzięki niej użytkownik zyskuje możliwość wyrażenia swoich pragnień. Preferencji i opinii, a także podejmowania decyzji, co jest kluczowe w budowaniu poczucia autonomii. Niezależnie od tego, czy książka jest w formie drukowanej czy interaktywnej, jej struktura, zawartość i sposób użytkowania powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.

Regularna aktualizacja książki. Uwzględnianie zmieniających się zainteresowań, oraz zapewnienie łatwej nawigacji to elementy, które sprawiają, że ISK staje się rzeczywistym „głosem” dziecka. Pozwalającym mu na pełne uczestnictwo w codziennym życiu.

Literatura:

• Beukelman, D., Mirenda, P. (2013). Augmentative and Alternative Communication: Supporting Children and Adults with Complex Communication Needs. Baltimore: Paul H. Brookes Publishing Co.
• Binger, C., Light, J. (2007). The effect of aided AAC modeling on the expression of multi-symbol messages by preschoolers who use AAC. Augmentative and Alternative Communication, 23(1), 30–43.
• Dada, S., Alant, E. (2009). The effect of aided language stimulation on vocabulary acquisition in children with little or no functional speech. American Journal of Speech – Language Pathology, 18(1), 50–64.
• Goossens, C. (1989). Aided language intervention before assessment: A case study of a child with cerebral palsy. Augmentative and Alternative Communication, 5(1), 14–26.
• Goossens, C., Crain, S., Elder, P. (1992). Engineering the Preschool Environment for Interactive Symbolic Communication: 18 months to 5 years. Birmingham, AL.: Southeast Augmentative Communication Conference Publication Clinician Series.
• Koppenhaver, D., Erickson, K., Harris, B., McLellan, J., Skotko, B., Newton, R. (2001). Storybook-based communication intervention for girls with Rett Syndrome and their mothers. Disability and Rehabilitation, 23(3), 149–159.
• Light, J. (1989). Toward a Definition of Communicative Competence for Individuals Using Augmentative and Alternative Communication systems. Augmentative and Alternative Communication, 5(2), 137–144.
• Mirenda, P. (2008). A Back Door Approach to Autism and AAC. Augmentative and Alternative Communication, 24(3), 220–234.
• Ryndak, D., Morrison, A., Sommerstein, L. (1999). Literacy before and after inclusion in general education settings: A case study. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps, 24(1), 5–22.