Zaniedbanie komunikacyjne

Zaniedbanie komunikacyjne jest formą przemocy, która dotyka osoby niemówiące na całym świecie. Pomimo rozwoju technologii wspomagających komunikację, wiele osób nadal nie ma dostępu do odpowiednich narzędzi, ani też wsparcia. Ponadto ich trudności w werbalnym wyrażaniu myśli, bywają błędnie interpretowane jako brak rozumienia otaczającego świata. Są postrzegane jako „nieogarnięte” lub pozbawione zdolności poznawczych. W dodatku, porównywanie ich do zdrowych rówieśników, prowadzi do jeszcze większej marginalizacji i niezrozumienia ich potencjału.

Często zakłada się, że jeśli ktoś nie mówi, to jednocześnie nie rozumie tego, co dzieje się wokół niego. Takie założenie jest błędne i wynika z niedostatecznej wiedzy na temat alternatywnej i wspomagającej komunikacji (AAC). Badania pokazują, że osoby niemówiące mogą mieć dobrze rozwinięte zdolności poznawcze. Jednak brak narzędzi komunikacyjnych ogranicza możliwość ich wyrażenia (Donnellan, 1984).Dlatego też tak ważne jest zrozumienie, jakie formy może przyjmować zaniedbanie komunikacyjne. Jakie niesie konsekwencje, oraz jakie kroki można podjąć, aby temu zapobiec.

Definicja zaniedbania komunikacyjnego

Zaniedbanie komunikacyjne oznacza sytuację, w której osoba niemówiąca nie ma możliwości skutecznego wyrażania swoich potrzeb, myśli , czy emocji. Brak dostępu do narzędzi AAC (Augmentative and Alternative Communication). Nieodpowiednie ich wdrożenie. Oraz ignorowanie sygnałów niewerbalnych- to tylko niektóre formy takiego zaniedbania.  Z uwagi na jego konsekwencje, problem ten wymaga szczególnej uwagi zarówno ze strony specjalistów, jak i opiekunów (Johnson i in., 2006).

Formy zaniedbania komunikacyjnego

Zaniedbanie komunikacyjne może występować w różnych formach. Ponieważ każda z nich wpływa na jakość życia osób niemówiących, warto je omówić szczegółowo.

Brak dostępu do narzędzi komunikacyjnych
Osoby niemówiące, często nie mają dostępu do niezbędnych narzędzi, takich jak komunikatory, tablice czy aplikacje. Jest to problem szczególnie istotny w krajach o ograniczonych zasobach finansowych. Dlatego tak ważne jest zapewnienie funduszy na zakup i wdrożenie takich narzędzi, co pozwala osobom niemówiącym uczestniczyć w życiu społecznym (Binger i Light, 2007).

Niedostosowanie narzędzi do użytkownika
Każde narzędzie komunikacyjne powinno być indywidualnie dopasowane do użytkownika. Jeśli nie uwzględnia się jego poziomu rozwoju, czy zdolności motorycznych, narzędzie staje się nieskuteczne. W konsekwencji użytkownik odczuwa frustrację i może zrezygnować z prób komunikacji. Dlatego badania podkreślają, jak ważna jest personalizacja takich systemów (Goossens, 1989).

Ignorowanie sygnałów niewerbalnych
Osoby niemówiące komunikują się często za pomocą gestów, mimiki lub dźwięków. Ignorowanie tych sygnałów prowadzi do braku zrozumienia ich potrzeb. Warto zauważyć, że brak reakcji ze strony opiekunów może zniechęcić osoby niemówiące do dalszych prób komunikacji (Light, 1989).

Niedostateczna edukacja otoczenia
Rodziny, nauczyciele i terapeuci często nie są wystarczająco przeszkoleni w zakresie metod AAC. W rezultacie nie potrafią skutecznie wspierać osób niemówiących. Ponieważ brak wiedzy jest główną przeszkodą, kluczowe jest organizowanie szkoleń, które zwiększają kompetencje otoczenia (Mirenda, 2008).

Konsekwencje zaniedbania komunikacyjnego

Zaniedbanie komunikacyjne ma wiele negatywnych konsekwencji. Z uwagi na to, że komunikacja jest podstawą funkcjonowania w społeczeństwie, osoby niemówiące narażone są na poważne trudności.

Izolacja społeczna
Brak możliwości porozumiewania się prowadzi do wykluczenia z życia społecznego. W efekcie osoby niemówiące czują się osamotnione i marginalizowane. Ponadto, izolacja wpływa negatywnie na ich rozwój emocjonalny (Lund i Light, 2006).

Obniżenie poczucia własnej wartości
Zaniedbanie komunikacyjne sprawia, że osoby niemówiące czują się ignorowane i nieważne. Dlatego ich poczucie własnej wartości znacząco spada. W konsekwencji osoby te mogą unikać kontaktów społecznych (Donnellan, 1984).

Problemy emocjonalne
Osoby niemówiące, które nie mogą wyrazić swoich potrzeb, często doświadczają frustracji. Ponieważ brak komunikacji ogranicza możliwość rozwiązania problemów, mogą pojawiać się objawy depresji lub agresji (Erickson i Koppenhaver, 2002).

Rozwiązania i rekomendacje

Aby zapobiegać zaniedbaniu komunikacyjnemu, należy wdrożyć konkretne działania. Ponieważ problem dotyczy wielu obszarów, konieczne jest podejście wieloaspektowe.

Zapewnienie dostępu do narzędzi komunikacyjnych
Systemy AAC powinny być dostępne dla każdej osoby niemówiącej. Ponieważ ich koszt bywa wysoki, istotne jest finansowanie takich narzędzi przez instytucje publiczne. Dodatkowo ważne jest, aby narzędzia były dostosowane do potrzeb użytkownika (Romski i Sevcik, 1992).

Edukacja otoczenia
Szkolenie rodziców, nauczycieli i terapeutów w zakresie korzystania z narzędzi AAC jest kluczowe. Ponieważ brak wiedzy jest częstą barierą, organizacja warsztatów i szkoleń może znacząco poprawić sytuację. Programy edukacyjne powinny skupiać się na praktycznym zastosowaniu metod AAC oraz na zwiększaniu świadomości (Porter, 2019).

Wsparcie psychologiczne
Osoby niemówiące oraz ich rodziny potrzebują wsparcia emocjonalnego. Dlatego warto tworzyć grupy wsparcia oraz zapewniać dostęp do terapii psychologicznej. Dzięki temu możliwe jest zmniejszenie negatywnych skutków zaniedbania komunikacyjnego.

Zakładanie kompetencji

Zakładanie kompetencji to założenie, iż osoba niemówiąca rozumie więcej, niż może wyrazić. Podejście to opiera się na wierze w potencjał danej osoby. Nawet jeśli nie jest on w pełni widoczny w codziennym funkcjonowaniu. Z tego względu, terapeuci i opiekunowie powinni traktować osoby niemówiące jako zdolne do nauki, komunikacji oraz samodzielnego podejmowania decyzji. Donnellan (1984) określa to jako „najmniej niebezpieczne założenie”, które minimalizuje ryzyko ograniczenia możliwości rozwoju jednostki.

Podsumowanie

Zaniedbanie komunikacyjne jest poważnym problemem, który wymaga interwencji na wielu poziomach. Ponieważ komunikacja jest podstawą funkcjonowania w społeczeństwie, kluczowe jest zapewnienie osobom niemówiącym odpowiednich narzędzi oraz edukacja ich otoczenia. W rezultacie możliwe jest poprawienie jakości życia tych osób i pełniejsze ich włączenie w życie społeczne.

Bibliografia

• Binger, C., & Light, J. (2007). The effect of aided AAC modeling on the expression of multi-symbol messages by preschoolers who use AAC. Augmentative and Alternative Communication, 23, 30–43.
• Donnellan, A. (1984). The criterion of the least dangerous assumption. Behavioral Disorders, 9, 141–150.
• Erickson, K., & Koppenhaver, D. (2002). Waves of words: Augmented communicators read and write. Augmentative Communication.
• Goossens, C. (1989). Aided language intervention before assessment: A case study of child with cerebral palsy. Augmentative and Alternative Communication, 5, 14–26.
• Johnson, J. M., Inglebret, E., Jones, C., & Ray, J. (2006). Perspectives of speech language pathologists regarding success versus abandonment of AAC. Augmentative and Alternative Communication, 22(2), 85-99.
• Light, J. (1989). Toward a definition of communicative competence for individuals using augmentative and alternative communication systems. Augmentative and Alternative Communication, 5(2), 137–144.
• Lund, S., & Light, J. (2006). Long-term outcomes for individuals who use augmentative and alternative communication. Augmentative and Alternative Communication, 22, 284–299.
• Mirenda, P. (2008). A Back Door Approach to Autism and AAC. Augmentative and Alternative Communication, 24, 220–234.
• Porter, G. (2019). Pragmatic Organisation Dynamic Display Communication Books, Advanced Workshop.
• Romski, M. A., & Sevcik, R. A. (1992). Developing augmented language children with severe mental retardation. Causes and effects in communication and language intervention. Paul H. Brookes Publishing Co., Baltimore.