04paź
04paź
14paź
Mutyzm wybiórczy (mutismus selectivus) jest zaburzeniem lękowym, objawiającym się niemożnością mówienia w określonych sytuacjach społecznych. Dziecko z tym zaburzeniem potrafi komunikować się w znanym otoczeniu, lecz milczy w obecności obcych osób lub w sytuacjach uznawanych za stresujące. Terapia mutyzmu wybiórczego wymaga interdyscyplinarnego podejścia i zastosowania zróżnicowanych metod dostosowanych do indywidualnych potrzeb.
Skuteczność terapii mutyzmu wybiórczego w dużej mierze zależy od prowadzenia jej w środowisku, w którym dziecko doświadcza trudności z mówieniem. Praca w gabinecie terapeutycznym jest niewystarczająca, gdyż nie pozwala na pełne przeniesienie wyuczonych zachowań do codziennego życia. Terapia powinna odbywać się w miejscu, gdzie objawy mutyzmu są najbardziej widoczne, np. w szkole czy na placu zabaw. Dzięki temu dziecko ma możliwość oswajania lęku w realnych sytuacjach społecznych (Kotrba, 2015).
Terapia mutyzmu wybiórczego opiera się głównie na zasadach behawioryzmu i terapii poznawczo-behawioralnej. Wśród najczęściej stosowanych metod wyróżnia się:
1. Stopniowa ekspozycja na bodźce lękotwórcze
Metoda ta polega na stopniowym wprowadzaniu dziecka w sytuacje wywołujące lęk, z jednoczesnym zapewnieniem wsparcia i poczucia bezpieczeństwa. Każdy krok powinien być niewielki i dostosowany do możliwości dziecka, aby uniknąć nadmiernego stresu (Johnson, Wintgens, 2016).
2. Technika „sliding-in” (wślizgiwanie)
Polega na stopniowym wprowadzaniu nowych partnerów komunikacyjnych w kontekście, w którym dziecko czuje się swobodnie. Dzięki tej metodzie dziecko uczy się tolerować obecność innych osób podczas rozmowy i stopniowo angażować się w komunikację (Johnson, Wintgens, 2016; Kotrba, 2015).
3. Kształtowanie zachowań (shaping)
Terapeuta wzmacnia małe kroki prowadzące do pożądanego zachowania, np. początkowo nagradzając za nawiązanie kontaktu wzrokowego, następnie za wypowiedzenie słowa czy zdania (Szczerbiński, 2016).
4. Automodelowanie
Dziecko słucha nagrań swojego głosu w sytuacjach, w których mówiło swobodnie, co pomaga wzmocnić poczucie własnej skuteczności i redukuje lęk przed mówieniem w nowych sytuacjach (Dowrick, 1999).
5. Zasada pięciu sekund
Polega na zadawaniu pytania, odczekaniu pięciu sekund, a następnie powtórzeniu pytania w formie zamkniętej lub parafrazy. Technika ta zapobiega wyręczaniu dziecka w mówieniu, co może wzmacniać jego unikanie komunikacji (Johnson, Wintgens, 2016).
6. Metoda „Od chóru do solo”
Metoda ta angażuje dziecko w werbalną aktywność początkowo w większej grupie dzieci. Przykładem może być wspólne czytanie wiersza przez całą klasę. Stopniowo liczebność grupy jest ograniczana, aż do momentu, gdy dziecko zaczyna swobodnie mówić indywidualnie. Podejście to pozwala dziecku na oswajanie lęku przed mówieniem w sposób kontrolowany i naturalny.
Skuteczność terapii zależy także od zaangażowania osób z otoczenia dziecka – rodziców, nauczycieli i rówieśników. Ważne jest unikanie presji na mówienie oraz wspieranie dziecka w każdej próbie komunikacji. Środowisko powinno być przygotowane do pracy z dzieckiem i świadome mechanizmów podtrzymujących mutyzm wybiórczy, takich jak nadmierne wyręczanie lub reagowanie na unikanie.
W terapii mutyzmu wybiórczego nie stosuje się stricte narzędzi komunikacji alternatywnej i wspomagającej (AAC). Ponieważ dziecko posiada umiejętność mówienia, lecz jej nie wykorzystuje z powodu lęku. Wprowadzenie AAC mogłoby wzmacniać unikanie mowy, zamiast wspierać jej rozwój. Kluczowym celem terapii mutyzmu jest przezwyciężenie lęku i stopniowe budowanie pewności siebie w komunikacji werbalnej.
Na naszej stronie można jednak znaleźć materiały wspierające oswajanie lęku u dzieci z mutyzmem wybiórczym. Jednym z takich narzędzi jest bajka terapeutyczna „Smok w sercu Zuzi”. Opowieść ta pomaga dzieciom zrozumieć swoje emocje i uczy je, jak stopniowo oswajać trudne uczucia, takie jak strach przed mówieniem. Bajki terapeutyczne są doskonałym uzupełnieniem procesu terapii, wspierając dziecko w łagodnym i zrozumiałym dla niego sposób.
W podsumowaniu: mutyzm wybiórczy jest złożonym zaburzeniem, które wymaga terapii prowadzonej w naturalnym środowisku dziecka. Kluczowe są metody stopniowej ekspozycji, takie jak „siliding in”, czy „Od chóru do solo”. A także współpraca terapeuty z otoczeniem. Dzięki odpowiednio zaplanowanej terapii dziecko może stopniowo przełamywać lęk i rozwijać umiejętności komunikacyjne.
