Model kandydacki vs. model partycypacyjny
Wspomagająca i alternatywna komunikacja (AAC) to zbiór narzędzi i metod wspierających osoby z trudnościami komunikacyjnymi. Dwa główne podejścia w tej dziedzinie to model kandydacki oraz model partycypacyjny. Podczas gdy model kandydacki opiera się na selekcji użytkowników spełniających określone kryteria. To model partycypacyjny zakłada dostępność AAC dla wszystkich osób. Niezależnie od ich poziomu funkcjonowania. W tym artykule omówimy oba podejścia, ich wady, zalety. Oraz praktyczne zastosowania w w samym AAC.
Tradycyjny model kandydacki w AAC opierał się na założeniu, iż osoby muszą spełniać określone kryteria, aby móc korzystać z systemów AAC. Ten model często bazował na niepotwierdzonych badaniami założeniach. Takich, jak przekonanie, że dzieci lub osoby z niepełnosprawnościami intelektualnymi nie są gotowe do nauki i korzystania z AAC. Co prowadziło do marginalizacji tychże użytkowników (Buekelman & Mirenda, 2013). Jak zauważył Drager (2006), „Niektóre osoby z niepełnosprawnościami (…) w tym intelektualnymi, nie mogą wykazać swoich zdolności poznawczych bez środków do komunikowania się. Więc nie możemy nalegać na udowodnienie tych zdolności, przed zapewnieniem AAC”.
Model kandydacki był bardzo selektywny. Stosowany do oceny zdolności komunikacyjnych, oraz poznawczych osób z niepełnosprawnościami. Przykładem tego podejścia może być użycie ograniczonego zestawu symboli, takich jak „jeść”, „pić” i „toaleta”, aby sprawdzić, czy użytkownik potrafi adekwatnie z nich korzystać. Najczęściej użytkownik nie korzystał z tych symboli, gdyż nie miał ani takiej potrzeby, ani motywacji. Często pomijano właśnie motywację wewnętrzną osoby, ale i jej ograniczenia fizyczne. Oczekiwano również, iż dziecko natychmiast zacznie korzystać z symboli, bez potrzebnego czasu na naukę ich użycia. To własnie z tego modelu wywodzą się różne mity na temat AAC. Że: hamuje rozwój mowy; najpierw książka drukowana, a potem ewentualnie tablet. Za dużo symboli, a najpierw trzeba parę. ITP.
można przytoczyć przykład Barbary. Trzyletniej dziewczynki urodzonej jako skrajny wcześniak. Z dziecięcym porażeniem mózgowym, autyzmem i retinopatią. Początkowo wprowadzono system AAC z użyciem trzech symboli („jeść”, „pić”, „toaleta”). Jednak Barbara nie wykazywała zainteresowania tymi narzędziami. Głównie z powodu braku potrzeby i motywacji wewnętrznej. A także ograniczeń fizycznych i wizualnych wynikających z retinopatii. Dopiero w wieku pięciu lat, po wdrożeniu szerokiego systemu symboli, bazującego na jej wewnętrznej motywacji. Zaczęła adekwatnie korzystać z symboli dotyczących posiłków, zabawy, oraz opowiadania zdarzeń. Przykład ten pokazuje, iż model kandydacki może nie uwzględniać rzeczywistych możliwości użytkownika.
Model kandydacki w latach 80- tych XX, zaczął być zastępowany modelem partycypacyjnym. Kładzie on nacisk na zapewnienie dostępu do AAC każdej osobie. Niezależnie od jej początkowych umiejętności, czy poziomu funkcjonowania. Jest to podejście inkluzywne. Promujące równość i prawo każdego do komunikacji (Light, 1989). Zamiast koncentrować się na ocenie gotowości użytkownika do korzystania z AAC, model ten zakłada, że każda osoba może rozwijać umiejętności komunikacyjne przy odpowiednim wsparciu.
Badania pokazują, iż dzieci wychowywane w środowisku języka migowego, często uczą się znaków wcześniej niż dzieci o typowym rozwoju zaczynają mówić. Podobnie, dzieci z niepełnosprawnościami intelektualnymi mogą nauczyć się używać symboli w bardzo wczesnym wieku (Drager et al., 2006). Kluczowym elementem modelu partycypacyjnego jest stwierdzenie, iż dzieci o złożonych potrzebach komunikacyjnych uczą się języka w taki sam sposób, jak dzieci o typowym rozwoju (Winczura, 2013). Dlatego wdrożenie komunikacji AAC o szerokim zakresie, uwzględniającej różne funkcje mowy, może znacząco wpłynąć na rozwój umiejętności komunikacyjnych. Przy czym należy zidentyfikować wzorce uczestnictwa i komunikacyjne. Planować i wdrażać strategie na dziś i na jutro. Zapewnić instrukcje użytkownikom i partnerom komunikacyjnym. Pamiętać przy tym należy, iż rozwój umiejętności językowych może się przyczynić do rozwoju umiejętności komunikacyjnych. A także funkcji poznawczych.
jest historia Pawła. Siedmioletniego chłopca z Zespołem Downa i umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną. Kiedy Paweł trafił do placówki, korzystał z książki komunikacyjnej z kilkunastoma symbolami na rzepy. Jego poziom umiejętności komunikacyjnych był oceniany jako niski. Po wprowadzeniu szerokiego systemu symboli (ponad 5,5 tys. słów). Oraz zidentyfikowaniu wzorców uczestnictwa i komunikacyjnych, Paweł zaczął aktywnie korzystać z systemu AAC na tablecie. Szkolenie kadry oraz opiekunów, a także wdrożenie strategii na dziś i na jutro, pozwoliło na znaczący rozwój jego umiejętności komunikacyjnych.
Zaplanowano i wdrożono strategie na dziś i na jutro. Strategię na jutro zidentyfikowano, jako książkę komunikacyjną, zindywidualizowaną do potrzeb i celów komunikacyjnych chłopca. Strategie na dziś: start- stop, strategie wyboru, plany dnia, podpowiedzi wizualne w postaci tablic komunikacyjnych rozmieszczonych w placówce. Dzięki takiej dostępności. Zbudowaniu szerokiego grona świadomych partnerów komunikacyjnych. Paweł potrafił wyrazić swoje emocje, potrzeby, opinie w wielu sytuacjach. O skuteczności takiego podejścia niech świadczy jego umiejętność wyrażenia siebie w sytuacji śmierci dziadka. Gdy wszedł do gabinetu, za pomocą swojego indywidualnego systemu do komunikacji, wypowiedział słowa: „Dziadek, nie ma, smutny.” Obecnie chłopiec objęty jest strategią czytania i pisania. Swój sukces zawdzięcza połączeniu różnych metod wprowadzania komunikacji alternatywnej i wspomagającej.
Model kandydacki, choć historycznie stosowany, jest dziś uważany za przestarzały. Ponieważ wyklucza wiele osób, które mogą rozwijać umiejętności komunikacyjne przy odpowiednim wsparciu. Model partycypacyjny, bardziej inkluzyjny i elastyczny, promuje równość i dostęp do komunikacji dla wszystkich, niezależnie od poziomu funkcjonowania. Niniejsze opracowanie ma na celu pokazanie ewolucji AAC. Od selektywnego modelu kandydackiego, do bardziej inkluzyjnego modelu partycypacyjnego. Dowody naukowe wskazują, iż podejście partycypacyjne, prowadzi do lepszych wyników w długoterminowym rozwoju umiejętności komunikacyjnych.